CÂU CHUYỆN THÚ VỊ VỀ GIỐNG RAU LIỆT TẠI XÃ GIO AN

Lịch Sử Hình Thành Xã Gio An.

Vùng quê Quảng Trị được hình thành từ thời Chúa Nguyễn Hoàng vào nam và đất Quảng Trị là nơi dừng chân lập nên Kinh Thành đầu tiên của nhà Nguyễn đàng trong là Thành Cổ Quảng Trị sau đó được đưa về Phú Xuân lập nên Kinh Đô Huế ngày nay.

Năm 1558, Nguyễn Hoàng được sai vào trấn thủ Thuận Hóa, đóng dinh ở Gò Phù Sa xã Ái Tử huyện Vũ Xương. Từ đây vùng đất Thuận Hóa thuộc cương vực Đàng Trong của các chúa Nguyễn. Quá trình phân tranh Trịnh- Nguyễn suốt trong các thế kỷ XVII-XVIII đã chia cắt khu vực này thành Đàng Trong. Với yêu cầu nhanh chóng củng cố và mở rộng thế lực, các chúa Nguyễn đã áp dụng những chính sách kinh tế- xã hội tích cực hơn so với tập đoàn phong kiến Đàng Ngoài. Họ cho phép nhiều người nước ngoài nhập cư vào Đàng Trong, đặc biệt là người Hoa sau khi Mãn Thanh thống nhất Trung Quốc (1644). Hàng loạt điểm tụ cư của người Hoa với lối sống và phương thức làm ăn của họ đã làm phong phú và đa dạng thêm hoạt động văn hóa và kinh tế của Đàng Trong. Quảng Trị đã trải qua nhiều thay đổi về địa lý hành chính nhưng các địa danh Triệu Phong, Hải Lăng, Vĩnh Linh, Gio Linh, Cam Lộ, Hướng Hóa, Đông Hà… vẫn còn sống mãi, vẫn còn vang vọng đến tận mai sau.(Nguồn: Cổng thông tin điện tử tỉnh Quảng Trị)

Nguồn Gốc Loài Rau Liệt

Thời của chúa Nguyễn Hoàng (chúa Nguyễn đàng ngoài) lập và di dân khắp các nơi về lập nghiệp lập ấp tại vùng quê Quảng Trị, trong đó hình thành làng Gio An, và làng Gio An đã có sẵn từ ngàn xưa những chiếc giếng cổ trong  mạch nước ngang. Mạch nước tự nhiên chảy từ mạch nước ngang ra các giếng chiều sâu không quá 1 thước, nước trong chảy suốt ngày đêm, từ đó chảy ra các thửa ruộng mọc lên loài rau Liệt. Hiện nay rau Liệt đến người Đà Nẵng, Quảng Bình và Huế cũng chưa hiểu và dùng thử qua loài rau liệt này bao giờ.

Rau Liệt còn có tên gọi khác là cải xoong, xà lách xoong (danh pháp hai phần: Nasturtium officinale hoặc Nasturtium microphyllum) là một loại thực vật thủy sinh hay bán thủy sinh, sống lâu năm và lớn nhanh, có nguồn gốc từ châu Âu tới Trung Á và là một trong số những loại rau ăn được con người dùng từ rất lâu. Các loài thực vật này là thành viên của họ Cải (Brassicaceae), về mặt thực vật học là có họ hàng với rau tần và mù tạc — tất cả chúng đều đáng chú ý vì có mùi vị hăng và cay. Thân của cải xoong trôi nổi trên mặt nước và lá của nó là loại lá phức hình lông chim. Cải xoong sản sinh ra các hoa nhỏ màu trắng và xanh lục, mọc thành cụm.( Nguồn: Wikipedia)

Biến thể nhiều nơi có nhiều vùng trồng: trồng dưới ruộng, trồng khô, trồng thuỷ canh nhưng riêng rau liệt là rau thiên nhiên organic 100% được hình thành bởi dòng nước từ giếng cổ Gio An hàng nghìn năm tuổi.

Hệ thống có 14 giếng, gồm: Giếng Dưới, giếng Búng, giếng Côi, giếng Tép, giếng Ông, giếng Bà, giếng Gai (thôn Hảo Sơn); giếng Trạng, giếng Đào (thôn An Nha); giếng Gái 1, Gái 2, giếng Nậy (thôn An Hướng) và giếng Máng (thôn Long Sơn); giếng Pheo (thôn Tân Văn). (Nguồn:vietnamnet)

Tuổi của giếng cổ được xác định từ 2000 – 7000 năm tuỳ giếng từ việc đo thành phần cacbon C14 từ những phiến đá được xác định từ thời người Kim Thành.

Cây rau liệt tại Ruộng Quảng trị có rễ trắng dài mọc ra từ các mắt cây sống bám đan vào nhau thành quần thể hình thành từ trong đất, nước và cát. Rau liệt là có từ ngàn xưa nhưng thời gian sau này người dân Gio An nói riêng và người dân Quảng Trị nói chung mới biết đến và dùng loài rau này. Tương truyền vào tháng 9 nhiệt độ xã Gio An, huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị không nằm ngoài cái nắng nóng và hướng gió Lào, nên đặc thù có những ngày vào 19h- 20h tối đo nhiệt độ ngoài trời vẫn là 42-43 độC. Nên tháng 9 do nóng và nước trong nguồn các mạch chảy yếu nên rau liệt từ từ chết dần, đến tháng 3 bắt đầu vào tiết Xuân thì rau liệt mọc lại.  Nên khoảng thời gian từ tháng 9 đến tháng 3 người dân Quảng Trị dùng từ rau liệt, ‘liệt’ là ‘chết’. Tên ‘’rau liệt’’ ra đời từ đó.

Giá Trị Dinh Dưỡng Của Rau Liệt

Rau Liệt chứa một lượng đáng kể sắt, calci và axít folic cùng với các vitamin A và C. Tại một số khu vực, rau liệt được coi là cỏ dại nhưng tại những khu vực khác thì nó lại được coi là rau ăn hay cây thuốc. Ở những khu vực mà rau liệt mọc có nhiều chất thải động vật thì nó có thể là nơi trú ẩn cho các loại động vật ký sinh như sán lá gan cừu Fasciola hepatica.

Người ta cũng gán một số lợi ích cho việc ăn rau liệt, chẳng hạn việc nó có tác dụng như một chất kích thích nhẹ, một nguồn hóa thực vật, có tác dụng chống oxy hóa, lợi tiểu, long đờm và trợ giúp tiêu hóa.

Rau liệt dường như cũng có các tính chất ức chế ung thư chống tạo mạch. nó được nhiều người tin có khả năng giúp bảo vệ chống lại bệnh ung thư phổi. Chất phenethyl isothiocyanate (PEITC) trong cải xoong ức chế HIF, có thể ức chế sự hình thành mạch.

Đặc Sản nổi Tiếng Từ Rau Liệt

Rau liệt là một đặc sản nổi tiếng của xã Gio An, huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị. Rau liệt Gio An được trồng trên đá, nhờ vào nguồn nước ngầm mát lành từ các giếng cổ, mang đến hương vị đặc trưng, vừa hăng cay, vừa giòn ngọt.

Trong địa bàn xã Gio An có 1 món đặc sản mà các vùng khác của địa phương Quảng Trị không có đó là ‘bánh bột lọc rau liệt’’

Rau liệt đc rải xuống dưới, bánh bột lọc trần xếp phía trên với màu trắng trong của bột lọc điểm nhấn là nhân tôm đỏ điểm thêm vài lát ớt, hành lá, tiêu dầu, rưới thêm nước mắm chua ngọt, tạo nên 1 món ăn đặc sản vùng miền.

• Ngoài ra, rau liệt còn được dùng để chế biến thành nhiều món ăn khác như:  Canh rau liệt tôm thịt,

salad rau liệt, rau liệt sốt thịt bò, v.v…, mang đến sự phong phú và hấp dẫn cho ẩm thực Gio An. 

• Rau liệt xào thịt bò: Món ăn này kết hợp vị ngọt của thịt bò và vị đặc trưng của rau liệt, tạo nên một hương vị đậm đà. 
• Canh rau liệt tôm thịt: Riêng nấu canh người dân khử hành tỏi với thịt/tôm nấu sôi nước, xếp rau vào tô và chế nước súp đã nấu vào, giữ nguyên độ giòn ngọt của rau liệt.
• Rau liệt trộn thịt bò: Những món trộn này mang đến sự đa dạng trong cách thưởng thức rau liệt, kết hợp với các nguyên liệu khác để tạo nên hương vị độc đáo. 
• Rau liệt ăn sống: Rau liệt có thể ăn sống, được sử dụng như một loại rau ăn kèm với các món khác, giúp tăng thêm hương vị và sự tươi mát. 

Rau liệt Gio An không chỉ là một món ăn ngon mà còn là một phần của văn hóa ẩm thực địa phương, gắn liền với nguồn nước ngầm và những giếng cổ của vùng đất này.